در دسترس بودن و هزینه نهائی یاد آوری
اگر دو گروه را در یک آزمایش در نظر بگیریم به یک گروه پرسشنامه ای داده شود و از آنها خواسته شود شش مورد از مواردی که در رفتار خود آمرانه عمل کرده اند را ذکر کنند و سپس از آنها خواسته شود که آیا خود را فردی می دانند که آمرانه عمل می کند یا نه؟ و از گروه دوم خواسته شود که دوازده مورد که آمرانه عمل کرده اند را ذکر کنند و از آنها نیز خواسته شود تعیین کنند که آیا خود را فردی آمرانه و زور گو ارزیابی می کنند؟
نتیجه متعارضی که بدست می آید این است که دسته ای که دوازده مورد را بر شمرده اند به طور متوسط شخصیت خود را کمتر آمرانه ارزیابی می کنند در مقایسه با آن گروهی که از آنان خواسته شده موارد کمتر، یعنی شش مورد را بر شمرند.
روانشناسان نتایج مشابهی را در مورد ارزیابی دروس توسط دانشجویان مشاهده کرده اند. اگر در پایان ترم تحصیلی از دانشجویان بخواهید تعداد بیشتری مثلاً ده مورد از ایراد های درس و همچنین روشهای بهبود درس را بر شمرند و سپس از آنها خواسته شود که به طور کلی درس را ارزیابی کنند معمولاً دوره را بهتر از کسانی ارزیابی می کنند که از آنها خواسته شده است مثلاً پنج مورد از ایرادهای درس را ذکر کنند.
دلیل این امر نیز اینچنین توضیح داده می شود که یک عامل تعیین کننده در این انتخاب ها درجه سهولت و یا دشواری بیاد آوردن مورد آخری است.
اگر موارد با زحمت به خاطر فرد خطور کند در آن حالت اهمیت آن در ارزیابی ذهنی او کمتر جلوه می کند. به این معنی که اگر برای او به یاد آوردن موارد آمرانه بودن مشکل و مشکل تر شود چنین می نماید که پس فردی زور گو نیست. این امر نیز مترادف است با افزایش هزینه حاشیه ای در اقتصاد. یعنی هزینه حاشیه ای(سختی یا روانی) یاد آوری مورد آخری است که تعیین کننده است. یعنی اگر بیاد آوردن و بر شمردن ایراد نحوه تدریس با هر مورد اضافی مشکل و مشکل تر می شود، پس قاعدتآ از نظر سیستم نوع یک ذهن نبایستی درس ایراد داشته باشد.
بحث هزینه نهائی یک تمثیل است. این مسئله البته در مورد ذهن انسان بر اساس ویژگی های تکاملی عمل می کند. به این نحو که توجه انسان به موارد شگفتی بیشتر جلب می شود. یعنی مقایسه آنچه عملآ اتفاق می افتد با آنچه انتظار آن را داریم. هر چه فاصله بین این دو بیشتر باشد، مانند این است که هزینه نهائی یاد آوری بیشتر است.
برگرفته از کتاب "تفکر،سریع و کند"