اثر لنگرهای ذهنی
اثر دیگری که برای درک مراحل شناخت، ضروری است اثر لنگر ذهنی است. برای درک این پدیده نیز بهتر است با ذکر چند مثال از پژوهشهای انجام شده آغاز کنیم.
کانمن و همکارش گروههای مختلف دانشجو را در یک آزمایش شرکت دادند به نحو زیر: دانشجویان را در مقابل یک چرخ شانسی (میز رولت) که اطراف آن اعداد از یک تا صد نوشته شده بود قرار داده اند. این چرخ به نحوی دستکاری شده بود که پس از چرخاندن سر پیکان فقط در مقابل دو عدد ۱۰ و ۶۵ قرار می گرفت.
از دانشجویان خواسته می شد که عددی که ظاهر می شود را بر روی کاغذ بنویسند. سپس از آنها خواسته شده بود که بهترین حدس خود در مورد درصد کشورهای آفریقائی که عضو سازمان ملل هستند را بر روی همان کاغذ درج کنند.
یک چرخ شانسی که باید اعداد تصادفی ایجاد کند و در این مورد دستکاری شده بود اطلاعات مفیدی در مورد هیچ چیز ارائه نمی کند، لکن پژوهش مزبور نشان داد که میانگین پاسخ های درصد کشور های آفریقائی در سازمان ملل، برای کسانی که عدد ۱۰ را بروی چرخ شانسی دیده اند و آنها که ۶۵ را دیده اند به ترتیب ۲۵ درصد و ۴۵ در صد بوده است.
▪️ کانمن می گوید تغذیه ذهن با یک پیشنهاد اولیه هرچند نیز غیر عادی باشد بر روی قضاوت و تصمیم گیری افراد تاثیر می گذارد.
به عنوان مثال دیگر دو گروه شرکت کننده در یک پژوهش را در نظر می گیریم. به یک گروه این پرسش داده می شود که آیا مهاتما گاندی در حدود ۱۴۴ سال عمر کرد؟ سپس از آنها خواسته شد که حدس بزنند گاندی در واقع چند سال زنده بود. از گروه دوم، بدون ارائه پرسش ۱۴۴ سال، فقط خواسته شده بود که حدس بزنند گاندی چند سال زندگی کرد. گرچه پیشنهاد ۱۴۴ سال برای همه غیر عادی و غیر قابل باور است، لکن گروهی که با این پیشنهاد روبرو شده بودند میانگین بر آوردشان از تعداد سالهائی که گاندی زندگی کرده است به نحو بارزی بالاتر از گروه دوم بوده است.
▪️این نمونه ای از پژوهشهای مکرری است که نشان می دهد ذهن انسان با هر اطلاعاتی که در اختیار دارد، هرچند آن اطلاعات بی ارزش باشد، بر آوردهای خود را تطبیق می دهد.
در یک آزمایش توسط پژوهش گران آلمانی یک پرسش از دو گروه شرکت کنندگان پرسیده شد. از آنها پرسیده شد آیا فکر می کنید متوسط سالانه درجه حرارت در آلمان ۵ درجه است یا ۲۰ درجه؟
سپس برای این افراد تصاویری را نشان داده اند و در پایان خواسته اند تصاویری را که دیده اند بیاد آورند. کسانی که برآورد آنها از میانگین درجه حرارت ۵ درجه بود بیشتر تصاویری که مربوط به زمستان یا هوای سرد بوده را بیاد می آوردند و گروه دوم تصاویر مربوط به هوای گرم!
▪️به این معنی که یک عامل تاثیر گذار بر ذهنیت انسان هم پیوند شدن مفاهیم با یکدیگر است. یعنی عامل پیش ذهنیت با عامل لنگر ذهنی در تعامل هستند. انسان ذهنیت خود را در جهت پیش ذهنیت تطبیق می دهد.
▪️اثر لنگری به حدی قابل ملاحظه است که حتی لنگر های کاملاً تصادفی نیز بر ذهنیت و تصمیم گیری تاثیر می گذارند.
در یک پژوهش از تعدادی قاضی آلمانی خواسته شده بود که در یک پژوهش شرکت کنند. به افراد یک تاس بازی نرد که داخل آن دستکاری شده بود به نحوی که در هر پرتاب فقط اعداد ۳ یا ۹ ظاهر شود، داده شد. از هر کدام از این قضات خواسته شد که ابتدا تاس را پرتاب کنند و عدد ظاهر شده را ببینند.
سپس به آنها یک داستان فرضی در مود خانمی که از مغازه ها اشیائی سرقت می کرده را به صورت یک مورد حقوقی ارائه کرده اند و در پایان از آنها خواسته شده که نظر خود را در مورد میزان مجازات این خانم بر حسب ماههای زندان پیشنهاد کنند. آنهائی که بر روی تاس عدد ۹ را دیده بودند به طور متوسط ۸ ماه و آنها که عدد ۳ را دیده بودند به طور متوسط ۵ ماه زندان را پیشنهاد کردند.
▪️به این معنی که حوادث کاملاً تصادفی و نامربوط که هیچ اطلاع جدیدی در مورد مسئله تحت بررسی ارائه نمی کرده، بر قضاوت این افراد تاثیر گذار بوده است.
پژوهشهای مربوط به اثر لنگرهای تصادفی اطلاعات قابل ملاحظه ای را در مورد رابطه سیستم نوع یک و دو در ذهن انسان بدست می دهد.
🔴 اثر لنگر ذهنی همیشه به این نحو تعبیر شده است که نهایتاً قضاوت و تصمیم توسط سیستم دو اتخاذ می شود. لیکن سیستم دو بر اساس داده هائی کار می کند که از حافظه توسط سیستم یک به صورت ناخودآگاه و خارج از اراده فرد بیرون کشیده شده و تحویل داده شده است.
🔴 در نتیجه سیستم نوع دو در گیر اریب ها و خطاهائی است که سیستم نوع یک تحت تاثیر لنگر مرتکب می شود.
🔴 سیستم نوع دو برروی این مراحل کنترل نداشته و نسبت به آن نیز بی اطلاع است.
برگرفته از کتاب "تفکر؛سریع و کند"