تئوری چشم انداز (Prospect Theory) یا نظریه چشم انداز
تئوری چشم انداز به دنبال تبیین چگونگی تاثیر احساسات و ترجیحات روان شناختی افراد بر شیوه تصمیم گیری آنان است.
به بیان دیگر این الگو نشان می دهد که چگونه انسانها در بعضی از مواقع به طور سیستماتیک اصل عقلانیت اقتصادی را نادیده می گیرند و بر خلاف اصول عقلایی رفتار می کنند!
بر اساس این تئوری ، احساس نارضایتی از ضرر و زیان بیش از احساس رضایت از کسب سود است .
کانمن و تورسکی نشان دادند که در زمانی که عایدی حاصل از یک تصمیم صفر باشد ؛ مطلوبیت یا ارزش آن تصمیم صفر خواهد بود ، اما اگر عایدی یک تصمیم ۱۰۰ واحد پولی زیان داشته باشد ، مطلوبیت آن تصمیم (منفی ۳۰) خواهد شد و اگر عایدی تصمیم منجر به ایجاد ۱۰۰ واحد پولی سود شود ؛ ارزش یا مطلوبیت تصمیم نزدیک(مثبت ۱۰) خواهد بود. بنابراین مطلوبیت ناشی از کاهش زیان برای تصمیم گیرنده بیش از ۳ برابر کسب سود است . به عبارتی فرد سه برابر بیشتر ناراحت می شود!
در واقع ما فکر می کنیم که بدست آوردن هزار تومان و از دست دادن هزار تومان برایمان یکسان است، در حالیکه از دست دادن هزار تومان حدوداً به اندازه ی از دست دادن سه هزار تومان ما را ناراحت خواهد کرد.
بر خلاف اصل عقلانیت اقتصادی که انسانها را همواره موجوداتی ریسک گریز فرض می کند ، تئوری چشم انداز بیان می کند که انسانها در هنگام کسب سود(دامنه های سود) رفتار ریسک گریزی و به هنگام ضرر (دامنه های ضرر) ، رفتار ریسک پذیری را در دستور کار خود قرار می دهند . در واقع هر چه میزان ضرر و به تبع آن ناراحتی در فرد بیشتر شود، به تناسب آن ریسک پذیری وی نیز بیشتر می شود .
پی نوشت:
بر اساس همین تئوری اگر دقت کرده باشید در بازی های سرگرم‌کننده مثل تخته نرد یا بازی های ورزشی مثل فوتبال ، هنگامی که فرد یا تیم احساس می کند که در حال واگذاری بازی است ، رفتارهای ریسک آمیز و پرخطرتری از خود نشان می دهد و احتمالاً با خود می گوید :"آب که از سر گذشت ، چه یک وجب؛ چه صد وجب؛گذشته"!
